Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΥΠΟΤΙΜΗΣΗ,ΤΑ ΓΟΥΡΟΥΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΙΡΑΜΑ

ΤΟΥ ΚΩΣΤΗ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

ΑΠΟ ΤΟ ΝΕWSTIME

Σπάνια οι οικονομολόγοι έχουν την ευκαιρία να κάνουν πειράματα, παρόλο που οι ίδιοι – περισσότερο ή λιγότερο – θεωρούν ότι η επιστήμη τους είναι η πιο θετική επιστήμη από τις κοινωνικές. Αυτήν την ευκαιρία αρπάζουν τώρα οι συντηρητικοί οικονομολόγοι που έχουν κατακλύσει τους διεθνείς οργανισμούς, από τη ΕΚΤ και την Κομισιόν μέχρι το ΔΝΤ και φυσικά τις επενδυτικές τράπεζες.

Το πείραμα αφορά τη διάψευση ενός φαινομένου που περιέγραψε ο μεγάλος Βρετανός οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς στη δεκαετία του 1930. Πρόκειται για την αποκαλούμενη «ψευδαίσθηση χρήματος» (money illusion), δηλαδή ότι ο κόσμος έχει την τάση να σκέφτεται με ονομαστικούς και όχι πραγματικούς όρους τις τιμές και τους μισθούς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι οι εργαζόμενοι δέχονται μια διάβρωση της αγοραστικής τους δύναμης με έναν μικρό πληθωρισμό αρκεί οι μισθοί τους μένουν στάσιμοι ή αυξάνονται έστω και βραδύτερα από τον πληθωρισμό. Αντίθετα αντιδρούν πολύ πιο έντονα σε μια ισοδύναμη μείωση της αγοραστικής δύναμης όταν προέρχεται από μείωση των μισθών και ενώ οι τιμές μένουν στάσιμες. Σημειώνουμε ότι ο Κέινς δεν αγαπούσε καθόλου τον πληθωρισμό, αλλά αντίθετα είχε κατηγορήσει πολύ έντονα τον Λένιν για τον υπερπληθωρισμό που προκάλεσε στη νεαρή Σοβιετική Ένωση.

Οι μονεταριστές, τα πνευματικά παιδιά του Μίλτον Φρίντμαν, αυτού του αφόρητου ιδεολόγου, ποτέ δεν το πίστεψαν αυτό. Επειδή ερχόταν σε αντίθεση με δύο από τα σημαντικότερα δόγματά τους. Ότι τα νομισματικά φαινόμενα δεν επηρεάζουν την πραγματική οικονομία και ότι οι οικονομικοί παράγοντες (επιχειρήσεις, καταναλωτές-εργαζόμενοι) είναι απόλυτα ορθολογικοί. Η «ψευδαίσθηση χρήματος» περιέχει πράγματι ένα σημείο ανορθολογισμού από την πλευρά των εργαζόμενων – δεν είναι λογικό να αντιδράς διαφορετικά σε δύο ισοδύναμες μειώσεις της αγοραστικής σου δύναμης. Για τους ακραίους μονεταριστές ο πληθωρισμός είναι κάτι που δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Και δεν τους αρέσει καθόλου η ιδέα ότι αν θέλεις να ρίξεις την αγοραστική δύναμη των εργαζόμενων, θα πρέπει να ανεχθείς και λίγο πληθωρισμό. Γιατί ο πληθωρισμός, ακόμη και ο λίγος, θίγει και τις τάξεις που αυτοί θέλουν να υπερασπιστούν.

Φυσικά οι μονεταριστές είναι πλήρως απαξιωμένοι πια. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 η Μάργκαρετ Θάτσερ εφάρμοσε τον μονεταρισμό με τραγικά αποτελέσματα. Τελικά η Τράπεζα της Αγγλίας εγκατέλειψε την πιστή μονεταριστική πολιτική το 1986 λόγω των μεγάλων παρενεργειών που είχε στην ανεργία, την ανάπτυξη και τις επενδύσεις παρά την αδιαμφισβήτητη επιτυχία στην μείωση του πληθωρισμού. Στις ΗΠΑ, η κεντρική τράπεζα Federal Reserve ανακοίνωσε το 1979 επίσης ότι θα ακολουθούσε μονεταριστική πολιτική αλλά την εγκατέλειψε ήδη από το 1982. Αυτό δεν εμπόδισε τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρέιγκαν (1980-88) να επικαλείται κατ’ όνομα τον μονεταρισμό επειδή εκείνη την εποχή ήταν πολιτικά δημοφιλής, πράγμα που έπαψε να ισχύει από το τέλος της δεκαετίας του 1980. Αλλά κάθε συντηρητικός οικονομολόγος κρύβει κάπου βαθιά μέσα του έναν μονεταριστή.
Τώρα ο διαλυμένος στρατός τους βλέπει αυτήν την απροσδόκητη ευκαιρία στις ανισορροπίες και ανελαστικότητες της ζώνης του ευρώ. Θα μπορέσουμε να πείσουμε/αναγκάσουμε τους Έλληνες/Ιρλανδούς εργαζόμενους να δεχτούν μείωση των ονομαστικών τους μισθών σε μαζικό επίπεδο, αναρωτιούνται οι βρυκόλακες του μονεταρισμού. Σε μια τέτοια περίπτωση θα έχουν αποδείξει ότι ο Κέινς είχε άδικο και αυτοί δίκιο. Και το πείραμά τους θα έχει ακόμη μεγαλύτερη αξία επειδή θα έχει γίνει σε δυτικές χώρες. Φυσικά γνωρίζουν ότι το πείραμά τους γίνεται κάτω από ακραίες συνθήκες πίεσης. Αλλά δεν τους απασχολεί, αρκεί, όπως και στις ταινίες τρόπου, να δώσουν αυτό το τελευταίο χτύπημα πριν πεθάνουν οριστικά.

Ωστόσο το πείραμα αυτό εγείρει και άλλον έναν μεγάλο κίνδυνο που έχει σχέση πάλι με την οικονομική θεωρία. Αν πράγματι γίνει γενικευμένη μείωση μισθών στην Ελλάδα, είναι προφανές ότι θα αρχίσουν να πέφτουν και οι τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών, ή τουλάχιστον σε αρκετά από αυτά. Για την ακρίβεια αυτό είναι μέρος του επιθυμητού αποτελέσματος. Καθώς η Ελλάδα δεν μπορεί να υποτιμήσει το νόμισμά της αφού έχει το ευρώ, το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να ρίξει τις ονομαστικές αμοιβές των εργαζόμενων και τους τιμές των υπηρεσιών ώστε να γίνει μεταξύ άλλων ελκυστικός τουριστικός προορισμός και παράλληλα να περιοριστούν οι εισαγωγές. Αυτό ενέχει τον μεγάλο κίνδυνο, αν όχι βεβαιότητα, να ξεκινήσει μια καθοδική σπείρα εντός μιας αντιπληθωριστικής σπείρας. Δηλαδή, μόλις αρχίσουν να πέφτουν οι τιμές των προϊόντων, να αρχίσουν να αναβάλλουν οι καταναλωτές τις αγορές τους περιμένοντας ακόμη μεγαλύτερη πτώση τιμών. Συνέπεια θα είναι οι απολύσεις και η μείωση των αμοιβών και ακόμη μεγαλύτερη αναβολή των αγορών από τους καταναλωτές, κ.ο.κ. Αυτό τον κίνδυνο τον γνωρίζει ο κάθε έμπορος χωρίς να χρειάζεται να έχει σπουδάσει οικονομικά. Σε θεωρητικό επίπεδο σε αυτό προστίθεται η «παγίδα ρευστότητας», δηλαδή το φαινόμενο όπου τα επιτόκια θα είναι τόσο χαμηλά ώστε να μην μπορούν να παν ακόμη παρακάτω και τελικά η νομισματική πολιτική να μην μπορεί να τονώσει την οικονομικά.
Πρακτικά, η Ελλάδα δεν θα φτάσει καν σε αυτό το σημείο γιατί θα είναι αντιμέτωπη με υψηλότερα από το επιθυμητό επιτόκια λόγω ευρώ. Συνεπώς θα συμφέρει ακόμη περισσότερο να κρατάς τις αποταμιεύσεις σου στην άκρη, αφού έτσι θα εισπράττεις ένα συμπαθητικό επιτόκιο και επιπλέον θα αγοράσεις με χαμηλότερες τιμές στο μέλλον. Αν σπούδαζες οικονομικά στη δεκαετία του 1980, αλλά υποθέτω και στις δύο επόμενες, θα μάθαινες ότι ο αντιπληθωρισμός και η παγίδα ρευστότητας είναι καθαρά θεωρητικά φαινόμενα. Συνέβησαν μόνο μια φορά, θα σου έλεγαν, το 1929 λόγω των τραγικών λαθών που έγιναν τότε. Τώρα έχουμε πάρει το μάθημά μας, έγραφαν τα εγχειρίδια, και δεν πρόκειται να ξανασυμβεί ποτέ γιατί είναι εύκολο να το αποφύγεις. Για αυτό το λόγο λίγοι οικονομολόγοι έκαναν θεωρητική έρευνα γύρω από αυτά τα θέματα τα τελευταία πενήντα χρόνια. Ευτυχώς σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται ο νομπελίστας Πωλ Κρούγκμαν, ο πρόεδρος της Fed Μπεν Μπερνάνκι και η επικεφαλής του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του Ομπάμα Κριστίνα Ρόμερ.

Να, λοιπόν, που τα βαμπίρ που λέγαμε θέλουν να παίξουν και με αυτά τα θέματα. Τα «γουρούνια» της Ελλάδας και της Ιρλανδίας αποτελούν εξαιρετικά πειραματόζωα για αυτούς χάρη στις αγκυλώσεις της ζώνης του ευρώ και της ολιγωρίας των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έχουν την ευκαιρία που δεν είχαν για περισσότερο από μισό αιώνα αλλά ελπίζουμε ότι κάποιοι θα τους εμποδίσουν να παίξουν.